TCMB'den Önemli Rapor: Cari Açık Beklentileri Geride Bıraktı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yayımlanan Haziran ayına ilişkin “Ödemeler Dengesi İstatistikleri” raporu, Türkiye ekonomisinin dış denge dinamiklerine dair kritik veriler sundu. Söz konusu rapor, ülkenin uluslararası ekonomik ilişkilerinin, özellikle de mal ve hizmet akımları ile sermaye hareketlerinin kapsamlı bir fotoğrafını çekerek, ekonomik aktörler ve piyasalar için yol gösterici nitelikte bilgiler içermektedir. Genel beklentilerin üzerinde bir seyir izleyen cari açık verisi, makroekonomik istikrar ve finansman yapısı üzerindeki potansiyel etkileriyle gündeme oturdu. Rapora göre, enerji ve altın ithalatının dışarıda bırakıldığı, daha yapısal bir görünüm sunan cari işlemler hesabı, bu dönemde 2 milyar 579 milyon ABD doları tutarında bir fazla kaydetti. Ancak ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı ise 6 milyar 476 milyon ABD doları gibi önemli bir seviyede gerçekleşti. Bu durum, ülkenin mal ticaretindeki yapısal açığının devam ettiğini ve döviz ihtiyacının temel bir kaynağı olmaya devam ettiğini ortaya koymaktadır.

Yıllıklandırılmış Verilerde Çarpıcı Detaylar

TCMB raporunda sunulan yıllıklandırılmış veriler, Haziran ayında cari açığın seyrine ilişkin daha geniş bir perspektif sunuyor. Buna göre, son 12 aylık dönemde cari açık yaklaşık olarak 18 milyar 900 milyon ABD doları seviyesine ulaşarak, önceki tahminleri aşan bir büyüklük gösterdi. Bu rakam, ekonomik aktivite ve dış ticaret dengesindeki gelişmeleri yansıtmakla birlikte, ülkenin dış kaynak ihtiyacının sürdüğüne işaret etmektedir. Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret dengesi de aynı dönemde 63 milyar 300 milyon ABD doları gibi oldukça yüksek bir açık verdi. Bu tablo, Türkiye’nin ithalat bağımlılığının ve ihracat yapısındaki dönüşüm ihtiyacının altını çizmektedir. Diğer yandan, hizmetler dengesi kaleminde sağlanan 62 milyar 100 milyon ABD doları tutarındaki fazla, özellikle turizm ve taşımacılık gibi hizmet sektörlerinin dış dengenin sağlanmasındaki hayati rolünü bir kez daha gözler önüne serdi. Ancak birincil gelir dengesi 17 milyar 600 milyon ABD doları, ikincil gelir dengesi ise 100 milyon ABD doları seviyesinde açık vererek, net döviz girişlerinin bir kısmını erozyona uğratan diğer önemli faktörler olarak kayda geçti.

Hizmetler Dengesi ve Cari Açığa Katkısı

Haziran ayında hizmetler dengesi kaynaklı net girişler, beklentileri aşarak 5 milyar 989 milyon ABD doları seviyesinde gerçekleşti. Bu başarıda özellikle taşımacılık hizmetleri ve seyahat (turizm) kalemlerinden elde edilen net gelirler büyük rol oynadı. Taşımacılık hizmetlerinden 1 milyar 875 milyon ABD doları, seyahat kaleminden ise 5 milyar 15 milyon ABD doları tutarında net gelir elde edilmesi, Türkiye'nin coğrafi konumu ve turizm potansiyelinin dış ticaret dengesi üzerindeki olumlu etkisini açıkça göstermektedir. Turizm gelirleri, ülkeye döviz girişinin en önemli kalemlerinden biri olmaya devam ederken, küresel ticaret ağlarında artan lojistik ve taşımacılık hizmetleri de bu pozitif katkıyı desteklemektedir. Hizmetler dengesindeki bu güçlü performans, mal ticaretindeki açığı kısmen dengeleyerek cari açığın daha da derinleşmesini engellemektedir. Bu nedenle, hizmet sektörlerinin sürdürülebilir büyümesi ve çeşitlenmesi, ülkenin dış finansman dengesi için kritik öneme sahiptir.

Cari Açığın Finansman Yapısı ve Rezerv Hareketleri

Cari açığın finansmanı, bir ülkenin makroekonomik istikrarı ve dış şoklara karşı dayanıklılığı açısından büyük önem taşımaktadır. 2025 yılı Haziran ayı yıllıklandırılmış cari açığın finansmanına bakıldığında, çeşitli kalemlerin katkısı veya negatif etkisi net bir şekilde görülmektedir. Bu dönemde, net doğrudan yatırımlar 4 milyar 800 milyon ABD doları, krediler 21 milyar 100 milyon ABD doları ve ticari krediler ise 4 milyar 500 milyon ABD doları tutarında pozitif katkı sağladı. Doğrudan yatırımlar, sermaye akımları içinde en istikrarlı ve uzun vadeli nitelik taşıyan kalemlerden biri olup, üretim kapasitesini artırma ve istihdam yaratma potansiyeliyle ekonomik büyümeyi destekler. Krediler ve ticari krediler ise genellikle kısa ve orta vadeli finansman kaynakları olarak ön plana çıkmaktadır.

Ancak finansman tarafında olumsuz gelişmeler de kaydedildi. Net portföy yatırımları 4 milyar ABD doları, net efektif ve mevduatlar ise 12 milyar 300 milyon ABD doları ile cari açığın finansmanı üzerinde negatif yönlü bir etki yarattı. Portföy yatırımları, kısa vadeli ve daha oynak sermaye hareketlerini temsil ederken, efektif ve mevduatlardaki net azalış, yurt dışı yerleşiklerin Türkiye'deki döviz varlıklarını veya TL cinsinden mevduatlarını azaltma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Tüm bu finansman hareketleri sonucunda, Merkez Bankası’nın döviz cinsinden net rezervlerinde 20 milyar 300 milyon ABD doları gibi önemli bir azalış kaydedildi. Rezervlerdeki bu düşüş, cari açığın bir kısmının doğrudan Merkez Bankası kaynakları kullanılarak finanse edildiğini, dolayısıyla ülkenin dış şoklara karşı tamponlarının bir miktar zayıfladığını işaret etmektedir. Bu durum, piyasaların yakından takip ettiği ve ekonominin kırılganlıklarını belirlemede kullanılan kritik bir göstergedir.

Sermaye Hareketleri Detayları: Doğrudan ve Portföy Yatırımları

Doğrudan Yatırım Akımları

Haziran ayında doğrudan yatırımlar kaynaklı net girişler, 616 milyon ABD doları olarak kaydedildi. Doğrudan yatırımlar, bir ülkeden diğerine yapılan, kalıcı bir ilgi yaratma niyeti taşıyan ve yönetime katılım sağlayan uzun vadeli sermaye akımlarıdır. Bu tür yatırımlar, genellikle üretim kapasitesinin artırılması, teknoloji transferi ve istihdam yaratılması gibi pozitif ekonomik etkilerle ilişkilendirilir.

Raporda, yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’ye yönelik toplam doğrudan yatırımlarının 1 milyar 566 milyon ABD doları artarken, yurt içi yerleşiklerin yurt dışındaki doğrudan yatırımlarının ise 950 milyon ABD doları arttığı belirtilmiştir. Bu veriler, Türkiye'ye gelen yabancı doğrudan yatırım (FDI) akımının, yurt dışına çıkan Türk doğrudan yatırımından (ODI) daha yüksek olduğunu, ancak net akışın beklentilerin altında kalabildiğini göstermektedir. Yabancı doğrudan yatırımların ülkeye çekilmesi, cari açığın sürdürülebilir bir şekilde finanse edilmesi ve ekonomik büyüme potansiyelinin artırılması açısından hayati önem taşımaktadır.

Gayrimenkul Yatırımları

Gayrimenkul yatırımları da doğrudan yatırımlar kapsamında değerlendirilmektedir. Haziran ayında yurt içi yerleşiklerin yurt dışında 214 milyon ABD doları tutarında gayrimenkul alımı yaptığı görülürken, yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’de gerçekleştirdiği net gayrimenkul alımı ise 133 milyon ABD doları seviyesinde kaldı. Bu rakamlar, Türkiye'den dışarıya doğru gayrimenkul yatırım akışının, ülkeye gelen gayrimenkul yatırım akışından daha fazla olduğunu göstermektedir. Gayrimenkul yatırımları, özellikle yabancı uyruklular tarafından yapılan alımlar, ülkeye döviz girişini destekleyen önemli bir kalem olabilmektedir.

Portföy Yatırımları ve Finansal Piyasalar

Haziran ayında portföy yatırımları kaleminde toplamda 1 milyar 49 milyon ABD doları tutarında net giriş kaydedildi. Portföy yatırımları, hisse senetleri, tahviller ve diğer finansal enstrümanlar aracılığıyla yapılan, doğrudan yönetim kontrolü amacı taşımayan kısa ve orta vadeli sermaye akımlarıdır. Bu tür yatırımlar, doğrudan yatırımlara kıyasla daha oynak olup, küresel piyasa koşulları ve ülke risk algısındaki değişikliklere daha hızlı tepki verebilirler.

Yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’deki finansal piyasalardaki hareketleri incelendiğinde, hisse senedi piyasasında 641 milyon ABD doları ve Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) piyasasında ise 114 milyon ABD doları net alış yaptığı görülmektedir. Yabancı yatırımcıların Türk hisse senedi piyasasına olan ilgisi, şirketlerin gelecekteki büyüme potansiyeline ve genel piyasa beklentilerine olan güveni yansıtırken, DİBS alımları ise yurt içi faiz oranları ve ülke risk primi ile yakından ilişkilidir.

Yurt dışındaki tahvil ihraçlarıyla ilgili olarak ise, yurt dışı yerleşiklerin banka ihraçlarında 743 milyon ABD doları net alış gerçekleştirdiği belirtildi. Bu durum, Türk bankalarının uluslararası piyasalardan borçlanma kabiliyetinin devam ettiğini göstermektedir. Genel Hükümet ve diğer sektörlerin ihraçlarında ise sırasıyla 179 milyon ABD doları ve 37 milyon ABD doları net satış yapılması, bu kurumların uluslararası piyasalardan net borçlanma yerine geri ödeme eğiliminde olduğunu veya ihraçların daha sınırlı kaldığını ortaya koymaktadır.

Krediler ve Diğer Yatırımlar

Yurt dışından kredi kullanımları da cari açığın finansmanında önemli bir rol oynamaktadır. Haziran ayında, Türk bankaları 2 milyar 98 milyon ABD doları ve diğer sektörler 445 milyon ABD doları net kullanım gerçekleştirerek dış borçlanma yoluyla önemli miktarda döviz girişi sağladı. Bu durum, özel sektörün ve bankacılık sisteminin uluslararası piyasalara erişiminin sürdüğünü ve finansman ihtiyaçlarını bu yolla karşılayabildiğini göstermektedir. Ancak Genel Hükümet ise bu dönemde 36 milyon ABD doları net geri ödeme gerçekleştirerek, kamu kesiminin net borçlanma eğiliminin bu ay için negatif olduğunu ortaya koydu.

Diğer yatırımlar kategorisi altında ise, yurt dışı bankaların yurt içindeki mevduat hareketleri dikkat çekmektedir. Türk lirası cinsinden mevduatlarda 181 milyon ABD doları net azalış yaşanırken, yabancı para cinsinden mevduatlarda 675 milyon ABD doları net artış kaydedildi. Bu iki hareketin toplamı, yurt dışı bankaların Türkiye’deki mevduatlarında 494 milyon ABD doları net artışa işaret etmektedir. Bu, yabancı bankaların Türkiye’deki bankacılık sistemine olan güvenlerinin sürdüğünü veya operasyonel ihtiyaçlar doğrultusunda mevduat tuttuklarını göstermektedir.

Merkez Bankası Rezervleri ve Sonuç

Haziran ayında resmi rezervlerde 4 milyar 50 milyon ABD doları net azalış yaşandı. Bu, Merkez Bankası’nın cari açığın finansmanına doğrudan katkı sağladığını ve rezervlerinin bir kısmını bu amaçla kullandığını gösteren kritik bir veridir. Resmi rezervler, bir ülkenin dış şoklara karşı dayanıklılığını gösteren en önemli göstergelerden biridir ve rezervlerdeki azalışlar, ülkenin dış borç ödeme kapasitesi ve kur istikrarı üzerindeki baskıları artırabilir.

Genel olarak, TCMB'nin Haziran ayı Ödemeler Dengesi raporu, Türkiye ekonomisinin dış denge dinamiklerinde karmaşık bir tablo sunmaktadır. Yıllıklandırılmış cari açığın beklentileri aşan seviyesi, dış ticaret açığının kalıcı yapısı ve rezervlerdeki azalış, makroekonomik yönetimin önümüzdeki dönemde atacağı adımların önemini bir kez daha ortaya koymaktadır. Hizmetler dengesinden gelen güçlü katkı ve doğrudan yatırımların kısmi desteği olumlu unsurlar olsa da, cari açığın sürdürülebilir finansmanı ve rezerv yeterliliği konuları, ekonomi gündeminin üst sıralarında yer almaya devam edecektir. Bu veriler, gelecek dönem ekonomik politikaların belirlenmesinde kritik bir referans noktası olarak hizmet edecektir.