C919'un Geleceği: Zorluklar ve Fırsatlar

Hong Kong - Çin’in, Boeing ve Airbus ile rekabet etmek amacıyla geliştirdiği C919 yolcu uçağının, hedeflenen teslimat sayılarına ulaşmada ciddi zorluklarla karşılaştığı bildirilmektedir. Ülkenin devlet destekli hava aracı üreticisi COMAC tarafından üretilen C919, Boeing’in 737 ve Airbus’ın A320 modelleri ile rekabet etmeyi amaçlayan tek koridorlu bir uçaktır.

Beijing, bu projeyi ülkedeki teknoloji ilerlemesi ve kendi kendine yeterliliğin göstergesi olarak sergilemesine rağmen, uçağın birçok bileşeni Batı menşeilidir. Washington ile yaşanan ticaret anlaşmazlıkları, COMAC’ın bu program için gerekli olan temel parçaları temin etmesini engelleyebilir. The Conference Board düşünce kuruluşunun Asya-Pasifik kıdemli ekonomisti Max J. Zenglein, "COMAC, dalgalı politika ortamından kaynaklanan önemli bir riskle karşı karşıya, zira tedarik zincirleri ihracat kısıtlamalarına ve ABD ile Çin arasındaki karşılıklı önlemlere karşı savunmasız" şeklinde yorumda bulundu.

C919 uçağının Bank of America analistlerine göre, ABD’den 48, Avrupa’dan 26 ve Çin’den 14 ana tedarikçisi bulunmaktadır. Eski Başkan Donald Trump, Çin’e yönelik "kritik" yazılımlar için yeni ihracat kontrolleri getirme tehdidinde bulunmuştu. Zenglein, "Kamuoyunu etkileme sürecinde mevcut boğaz noktalarının istismar edildiğini" ifade etti ve "Bu durum, kritik bağımlılıkların siyasi müzakere unsuru haline gelmesiyle devam edecektir" dedi.

Beijing, C919 için büyük umutlar besliyor. Uçak 2023 yılında ilk ticari uçuşunu gerçekleştirmiştir. Orta ölçekli bu jetin, önümüzdeki birkaç on yıl içinde Çin’in yeni uçaklara olan büyük iç talebini karşılaması bekleniyor. Ülke, Ağaçgölü Asya, Afrika ve Avrupa dahil olmak üzere, sınırların ötesinde satış yapmayı hedefliyor.

COMAC, geçen yıl Çin’li taşıyıcılara 13 adet C919 teslim etti ve bu yıl Ekim ayı itibarıyla yalnızca 7 adet teslim etti. Aslında, 2025 yılına kadar 30 uçak teslim etme planları bulunuyordu.

Çin’in en büyük devlet havayolu şirketleri olan Air China, China Eastern ve China Southern şu anda toplamda yaklaşık 20 C919 uçağı işletmektedir. Ancak, ABD ve Çin arasındaki ticaret anlaşmazlıkları C919 teslimat programlarını doğrudan etkilemiştir. IBA havacılık danışmanlığının başkanı Dan Taylor, LEAP-1C motorlarının ABD tarafından ihraç lisansının askıya alınması ile üretim planlarının bozulduğunu aktararak, lisansların temmuz ayında yeniden tanındığını belirtti.

LEAP-1C motorları, ABD'nin GE Aerospace ve Fransa'nın Safran ile ortaklaşa geliştirdiği teknolojiye bağlı olup, bu durum C919’nun motorlarının ABD ihracat onayına ihtiyaç duyması anlamına geliyor. Taylor, bu hadiselerin C919’u "politika değişikliklerine karşı doğası gereği hassas" hale getirdiğini ifade etti. Western tedarikçilere olan motor ve aviyonik bağımlılığının bu programı COMAC’ın kontrolü dışındaki politik kararlara maruz bıraktığını vurguladı.

Jeopolitik gerginlikler, C919'un beklenenden daha yavaş üretilmesinin tek nedeni değildir. Proje "temkinli bir yaklaşım ve kaliteyi önceliklendirmekle" karakterize edilmiştir, bu nedenle üretim hızının yavaş olmasının bazı operasyonel sebepleri olabilir. Zenglein, C919'un yabancı bileşenlere olan bağımlılığını mümkün olan en kısa sürede azaltma hedefinin her zaman olduğunu belirtti. Ancak, analistler bu sürecin zorlu olduğunu ifade ediyor. Çin’in kendi motor alternatifi olan CJ-1000A, devlet destekli Aero Engine Corporation of China tarafından geliştirilmekte ve hâlâ test aşamasındadır.

Havayolu şirketleri dışında, AirAsia gibi birkaç havayolu şirketi C919 uçuşu yapma isteğini dile getirmiştir, ancak uluslararası sertifikaların eksikliği şu ana kadar C919'un Çin dışına çıkmasını engellemiştir. ABD ve Avrupa Birliği hava yolu düzenleyicilerinden alınacak sertifikaların yıllar alabileceği belirtiliyor.

C919'un başarılı olabilmesi için, uluslararası sertifikasyon, hızlı bir küresel ürün destek ağı ve sağlam bir ekonomik yapıya sahip olması gerektiğini belirten Richard Aboulafia, bunlardan birinin bile yeterli olmadığını ifade etti.

Airbus, 2025 ve 2044 yılları arasında Çin’in 9,570 yeni yolcu uçağına ihtiyaç duyacağını tahmin ediyor. Bunun %80'inden fazlasının C919 gibi tek koridorlu jetler olması bekleniyor. COMAC, Airbus’ın Çin’deki üretim kapasitesini artırmasına yönelik büyüyen bir tehdit ile karşı karşıya. Airbus, 2026 yılında faaliyete geçecek ikinci bir montaj hattı ile A320 tek koridorlu jetlerinin üretimini artırmayı planlamaktadır. Bu uçak modeli, C919 ile benzerlik gösteriyor.

Uzmanlar, COMAC’ın Boeing ve Airbus'ın küresel uçak pazarındaki hâkimiyetini kırmasının yıllar alacağını öngörüyor. IBA’nın Taylor’ı, 2020'lerin sonlarına doğru COMAC’ın Çin’de daha fazla büyüme göstermesinin ve muhtemelen bölgesel ihracatlar gerçekleştirmesinin olasılığını belirtti. Kısa vadede, uluslararası sertifika eksikliği, uçağın ciddi bir Batı pazarına girişini "engelleyecektir" ve ihracat kontrolü dalgalanmalarının küresel genişleme planlarını zayıflatmaya devam etmesi muhtemeldir.